Funkcja przyrodnicza zieleni w strukturze osiedla

       Tereny zieleni osiedlowej są niezbędnym składnikiem w strukturze miasta i jednym z ważniejszych czynników mających wpływ na jakość życia mieszkańców [G. Dąbrowska-Milewska 2010]. Miasto ma wyrazistą strukturę wówczas, gdy czytelny jest podział przestrzeni na miejsca o różnych funkcjach i strukturze oraz wyraźnie wyrażone są charakterystyczne cechy tych miejsc [K. Solarek 2009]. Zieleń jest coraz bardziej cenionym elementem terenów zurbanizowanych. Uzupełnianie zielenią pustych przestrzeni miejskich, nie jest jedynie modą czy celowym środkiem upiększającym nasze otoczenie, lecz stanowi główny czynnik właściwego rozwoju tkanki miejskiej, zauważalny na wielu płaszczyznach [A. Asani 2007].

               Parki osiedlowe oferują nie tylko poprawę lokalnych warunków biologicznych, ale również tworzą istotne wartości w przestrzeni kulturowej wszystkich obszarów miejskich [A. Bieske-Matejak 2008]. Roślinność towarzysząca zabudowie osiedlowej, wypełnia przestrzenie pomiędzy budynkami i jest tą, którą widujemy, na co dzień. Pełni ona głównie funkcje wypoczynkową, izolacyjną, plastyczną (estetyczną) oraz gospodarczą. Zajmować powinna powierzchnię wynoszącą około 50% całego obszaru terenów zabudowanych (nie wliczając ulic) [J. Pokorski, A. Siwiec 1998]. Podczas komponowania doboru roślin w parkach tego typu należy pamiętać, aby uwzględniał on gatunki występujące w danym regionie (gatunki te wpisane są w krajobraz oraz tradycję, mają także dużą wartość biocenotyczną) oraz, aby materiał roślinny był odporny na warunki klimatu miejskiego, mianowicie, na kurz, zanieczyszczenia powietrza (szkodliwe gazy CO₂, SO₂, H₂S oraz gazy spalinowe), małą wilgotność powietrza i gleby [L. Startek, K. Mynnet 2003; E. Oleksiejuk 2005].
         Wszystkie funkcje zieleni należy postrzegać kompleksowo. Wzajemne relacje mogą wpłynąć na odbiór terenu, dlatego też przy analizowaniu i ocenie konkretnej funkcji należy brać pod uwagę również pozostałe, gdyż całościowo tworzą one syntetyczną grupę [I. Szumacher 2005].

Zieleń w parkach osiedlowych zapewnia lepszy komfort życia mieszkańców osiedla (Tab.1). Park osiedlowy pełni zróżnicowane funkcje [A. Zachariasz 2006, E. Oleksiejuk 2005; P. Lorens, J. Martyniuk-Pęczek 2010]:

·         zdrowotne i biologiczne – system i usytuowanie parków osiedlowych  ma wpływ na mikroklimat, wilgotność gleb, powietrza i jego skład,  przewietrzanie miasta, wpływa na osłonę od dymów, kurzu i wiatrów, tłumienie hałasu, ochronę przed erozją (poprzez skupiska roślin wpływa na równomierne rozłożenie pokrywy śnieżnej); parki osiedlowe stanowią siedlisko roślin i zwierząt, zapewniają bliskość środowiska naturalnego i sprzyjają równowadze biologicznej; rośliny wydzielają fitoncydy i alergeny, wpływają na jonizację powietrza, regulację obiegu wody;

·         estetyczne – park stanowi ważny element tkanki miejskiej i wpływa na kształt oblicza miasta, pomaga w identyfikacji terenu/otoczenia, definiuje charakter i tworzy tożsamość danego miejsca, ma znaczenie wizualne: zieleń osiedlowa urozmaica obszar, stanowi dopełnienie obiektów architektonicznych, wprowadza kontrast swoją formą, kolorem oraz strukturą, tworzy wnętrza ogrodowe, maskuje i osłania elementy szpecące, nawiązuje do okalającego krajobrazu;

·         społeczne – parki są dostępne dla osób w każdym wieku, sprzyja integracji mieszkańców, redukuje stres i napięcia nerwowe, daje odprężenie, stwarza okazję do ekspozycji i popularyzacji zasobów regionalnych;

·         kulturowe – park osiedlowy umożliwiać może poznawanie praw przyrody oraz daje okazję do poznania ciekawych roślin i zwierząt, możliwość organizacji zabaw na wolnym powietrzu, festynów, koncertów, lokalnych uroczystości i wydarzeń;

·         techniczne i gospodarcze – park ma wpływ na ograniczenie rozszerzania się pożaru, stanowi przestrzeń pod media.

Tab. 1. Korzyści i elementy niekorzystne parków osiedlowych, A. Zachariasz 2006.

Korzyści jakie dają parki osiedlowe:	Elementy niekorzystne:
·      są elementem odróżniającym poszczególne osiedla poprzez swoją specyfikę ·      powodują wzrost atrakcyjności miejsca ·      dobrze zaplanowane stanowią miejsce rekreacji odpowiadające potrzebom mieszkańców ·      stanowią miejsce spotkań i integracji mieszkańców ·      polepszają jakość krajobrazową osiedla ·      wspólne działania sprzyjają nawiązywaniu więzi społecznych	· zaniedbane tworzą niekorzystny wizerunek miejsca ·   źle zaprojektowane powodują konflikty pomiędzy różnymi użytkownikami ·  często brak dostępności dla osób niepełnosprawnych, np. nieprzejezdne ścieżki, brak placu zabaw, schody bez ramp

      Roślinność, która występuje na obszarach zabudowanych, można przypisać do kilku grup rodzajowych, tj. roślinność pionowa zwarta, punktowa pionowa, punktowo-powierzchniowa i powierzchniowa [M. Bartnicka, I. Ullman 2009]. Każda z podanych grup ma wpływ na odbieranie całego obszaru parku przez mieszkańców [W. Celadyn 1992]. 

     Zieleń na otwartych placach doceniana jest szczególnie w upalne dni, gdyż obniża ona temperaturę i zwiększa wilgotność powietrza. Chroni mieszkańców osiedla przed przegrzaniem, tworząc „zielone ściany”. W upalne dni, tereny z wyższą roślinnością chętnie zajmowane są przez użytkowników parku [E. Czekiel-Świtalska 2010]. Wszystkie rośliny wydzielają potrzebny do oddychania tlen, a pochłaniają dwutlenek węgla, czyniąc powietrze zdrowszym. Rośliny wpływają korzystnie na nastrój i samopoczucie mieszkańców, działają uspokajająco i odprężająco na psychikę człowieka [K. Piątkowska in.].

Działanie zieleni na terenach zurbanizowanych jest widoczne i odczuwalne. Grupa zieleni łagodzi skoki temperatury dzięki zwiększonej wilgotności powietrza wskutek parowania liści. Drzewa i krzewy działają hamująco na ruchy powietrza i zwalniają wiatr oraz kurz, a „ściana” tworzona przez wyższą roślinność ma szczególne znaczenie, gdyż obniża natężenie hałasu.

Rozchodzenie się dźwięku na otwartych przestrzeniach zależy głównie od jego źródła (odległość danego obszaru od źródła hałasu), warunków atmosferycznych (zmiany wilgoci w powietrzu, mgła, prędkość wiatru), ukształtowania terenu oraz od elementów architektonicznych znajdujących się na terenie parku (zieleń wysoka i niska, budynki) [S. Czarnecki, E. Sławińska 1984]

      Krzewy, jako rośliny niższe, odpowiadają za strefę przyziemną, a ich działanie jest porównywalne jak w przypadku drzew. Trawniki natomiast, stanowią płaszczyznę, z których nie unosi się kurz, działają regulująco na temperaturę otoczenia, ponieważ nagrzewają się znacznie mniej niż odsłonięty grunt, asfalt czy bruk. Trawniki przyczyniają się też do zwiększenia wilgotności powietrza [K. Piątkowska i in. 1976].

           Funkcje ekologiczne zieleni osiedlowej pełnią podstawową rolę w kształtowaniu stanu i jakości środowiska. Zdolność przeprowadzania wymiany gazowej, modyfikację warunków klimatycznych oraz kształtowanie stosunków biocenotycznych i wpływ na stosunki wodne w glebie, to główne role pełnione przez zielone tereny osiedlowe.

           Tereny zieleni osiedlowej zawierają dużo wilgoci w porównaniu do gęstej zabudowy miejskiej. Przebieg poziomu wilgotności powietrza zależy od temperatury, a wraz z jej wzrostem ta wilgotność się obniża. Parki, jako otwarte przestrzenie, głównie w okresie wegetacyjnym, kumulują dużą ilość pary wodnej. Porównując, obszary centrum miasta są ubogie w wodę, która po opadach atmosferycznych w większości spływa do kanalizacji. Dlatego też wilgotność powietrza w parkach w ciągu doby, zarówno w zimie i w lecie, jest wyższa niż poza nimi – w porze chłodnej o 3-8%, natomiast w porze ciepłej o 5-20% [M. Kopacz-Lembowicz i in. 1984].

                   Produkcja tlenu jest jedną z najważniejszych funkcji biologicznych parków w środowisku miejskim. Drzewa ograniczają i regulują zawartość dwutlenku węgla w atmosferze, absorbują go w trakcie przebiegu procesu fotosyntezy oraz łagodzą skutki wysp ciepła występujących na terenach miejskich. Modyfikacja stosunków termicznych wiąże się przede wszystkim ze zróżnicowanym charakterem pochłaniania i akumulacji ciepła w ciągu dnia oraz oddawania ciepła w porze nocnej przez powierzchnie zabudowane i tereny zielone. W porze wieczornej, po zachodzie słońca różnice temperatury między miastem, a przedmieściami wynoszą od 5°C do ponad 10°C [H. B. Szczepanowska 2001].  Istotą parków osiedlowych jest więc, szybsze nagrzewanie dzienne i silniejsze wychładzanie nocne w porównaniu do gęstej zabudowy śródmiejskiej [M. Kopacz-Lembowicz i in. 1984].

        Zieleń osiedlowa, bez wątpienia, upiększa monotonne osiedla wielorodzinne. Roślinność lokalna jest naturalnym łącznikiem między miastem a otaczającym go krajobrazem. Zieleń łagodzi i ozdabia monotonną strukturę miejskiego krajobrazu, kreuje wnętrza ogrodowe i oddziela od przestrzeni mieszkalnych [M. Kosmala 2005].

Źródło: www.inspiracje.com.pl

Źródło: www.radomnews.pl

Autor: mgr inż. arch. kraj. Urszula Żakiewicz
Opracowanie - fragment pracy magisterskiej

Bibliografia:

Asani A., Miejsce i znaczenie terenów zieleni miejskiej, Oficyna Wydawnicza Uniwerystetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2007

Bartnicka M., Ullman I., Wykorzystać wszystkie atuty zieleni, „Architecturae et Artibus”, nr 2, vol. 1, Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej, Białystok 2009.

Bieske-Matejak A., Architektura parkowa jako element kulturotwórczy miasta, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków 2008.

Celadyn W., Architektura a systemy roślinne. Studium relacji między elementami architektonicznymi a roślinnymi, Monografia 134, Politechnika Krakowska, Kraków 1992.

Czarnecki S., Sławińska E., Badanie wpływu zieleni na zmniejszenie hałasu w aglomeracjach miejskich, Praca zbiorowa pod redakcją Haliny Barbary Szczepanowskiej - Wpływ zieleni na kształtowanie środowiska miejskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984.

Czekiel-Świtalska E., Przestrzeń przydomowa jako czynnik integracji mieszkańców, "Przestrzeń i forma" nr 2, Wydawnictwo Hogben, Szczecin 2005.

Dąbrowska-Milewska G., Standardy urbanistyczne dla terenów mieszkaniowych - wybrane zagadnienia, "Architecturae et Artibus", nr 3, vol. 2, Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej, Białystok 2010.

Kopacz-Lembowicz M., Kossowska-Cezak U., Martyn D., Olszewski K., 1984, Meteorologia i klimatologia. Pomiary – obserwacje - opracowania, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2000.

Kosmala M., Po co ludziom drzewa, czyli o roli i znaczeniu drzew w życiu człowieka, Zieleń miejska, naturalne bogactwo miasta, zasady gospodarowania i ochrona, publikacje pod redakcją Elżbiety Oleksiejuk i Jerzego Piotrowiaka, Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych, Toruń 2005.

Lorens P., Martyniuk-Pęczek J., Problemy kształtowania przestrzeni publicznych, Wydawnictwo Urbanista, Gdańsk 2010.

Oleksiejuk E., Rola i funkcje zieleni w mieście, Zieleń miejska, naturalne bogactwo miasta, zasady gospodarowania i ochrona, publikacje pod redakcją Elżbiety Oleksiejuk i Jerzego Piotrowiaka, Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych, Toruń 2005.

Piątkowska K., Scholtz A., Wirszyłło R., Rekreacja w osiedlu, Zakład Wydawnictw CRS, Warszawa 1976.

 Pokorski J., Siwiec A., Kształtowanie terenów zieleni, wydawnictwo WSiP, Warszawa 1998

 Solarek K., Zieleń w przestrzeni publicznej miast: funkcja - kreacja - identyfikacja,  Materiały konferencyjne pod redakcją Elżbiety Oleksiejuk i Alicji Jankowskiej, Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych, Toruń 2009.

Startek L., Mynett K., Rośliny ozdobne, wydawnictwo Hortpress sp. Z o.o., Warszawa 2003.

Szczepanowska H. B, Drzewa w  mieście, Hortpress Sp. z o.o, Warszawa 2001.

Szumacher I., Funkcje ekologiczne parków miejskich, Prace i Studia Geograficzne tom. 36, Warszawa 2005.

Zachariasz A., Zieleń jako współczesny czynnik miastotwórczy ze szczególnym uwzględnieniem roli parków publicznych, Politechnika Krakowska, Kraków 2006.