Tereny
zieleni osiedlowej są niezbędnym składnikiem w strukturze miasta i jednym z ważniejszych czynników mających wpływ na jakość życia mieszkańców [G.
Dąbrowska-Milewska 2010]. Miasto ma wyrazistą strukturę wówczas, gdy czytelny
jest podział przestrzeni na miejsca o różnych funkcjach i strukturze oraz
wyraźnie wyrażone są charakterystyczne cechy tych miejsc [K. Solarek 2009]. Zieleń jest coraz
bardziej cenionym elementem terenów zurbanizowanych. Uzupełnianie zielenią
pustych przestrzeni miejskich, nie jest jedynie modą czy celowym środkiem
upiększającym nasze otoczenie, lecz stanowi główny czynnik właściwego rozwoju
tkanki miejskiej, zauważalny na wielu płaszczyznach [A. Asani 2007].
Parki osiedlowe oferują
nie tylko poprawę lokalnych warunków biologicznych, ale również tworzą istotne wartości w przestrzeni kulturowej wszystkich
obszarów miejskich [A. Bieske-Matejak 2008]. Roślinność towarzysząca zabudowie
osiedlowej, wypełnia przestrzenie pomiędzy budynkami i jest tą, którą widujemy,
na co dzień. Pełni ona głównie funkcje wypoczynkową, izolacyjną, plastyczną
(estetyczną) oraz gospodarczą. Zajmować powinna powierzchnię wynoszącą około
50% całego obszaru terenów zabudowanych (nie wliczając ulic) [J. Pokorski, A. Siwiec 1998]. Podczas komponowania doboru
roślin w parkach tego typu należy pamiętać, aby uwzględniał on gatunki występujące w
danym regionie (gatunki te wpisane są w krajobraz oraz tradycję, mają także
dużą wartość biocenotyczną) oraz, aby materiał roślinny był odporny na warunki
klimatu miejskiego, mianowicie, na kurz, zanieczyszczenia powietrza (szkodliwe
gazy CO2, SO2, H2S oraz gazy spalinowe), małą
wilgotność powietrza i gleby [L. Startek, K. Mynnet 2003; E. Oleksiejuk 2005].
Wszystkie funkcje
zieleni należy postrzegać kompleksowo. Wzajemne relacje mogą wpłynąć na odbiór
terenu, dlatego też przy analizowaniu i ocenie konkretnej funkcji należy brać
pod uwagę również pozostałe, gdyż całościowo tworzą one syntetyczną grupę [I.
Szumacher 2005].
Zieleń w parkach
osiedlowych zapewnia lepszy komfort życia mieszkańców osiedla (Tab.1). Park
osiedlowy pełni zróżnicowane funkcje [A. Zachariasz 2006, E. Oleksiejuk 2005;
P. Lorens, J. Martyniuk-Pęczek 2010]:
·
zdrowotne i biologiczne – system i
usytuowanie parków osiedlowych ma wpływ na mikroklimat, wilgotność gleb, powietrza i jego skład, przewietrzanie miasta, wpływa na osłonę od
dymów, kurzu i wiatrów, tłumienie hałasu, ochronę przed erozją (poprzez
skupiska roślin wpływa na równomierne rozłożenie pokrywy śnieżnej); parki osiedlowe stanowią siedlisko
roślin i zwierząt, zapewniają bliskość środowiska naturalnego i sprzyjają równowadze biologicznej; rośliny wydzielają fitoncydy i alergeny,
wpływają na jonizację powietrza, regulację obiegu wody;
·
estetyczne – park stanowi ważny element
tkanki miejskiej i wpływa na kształt oblicza miasta, pomaga w identyfikacji
terenu/otoczenia, definiuje charakter i tworzy tożsamość danego miejsca, ma znaczenie wizualne: zieleń osiedlowa
urozmaica obszar, stanowi dopełnienie obiektów architektonicznych, wprowadza
kontrast swoją formą, kolorem oraz strukturą, tworzy wnętrza ogrodowe, maskuje
i osłania elementy szpecące, nawiązuje do okalającego krajobrazu;
·
społeczne – parki są dostępne dla osób w
każdym wieku, sprzyja integracji mieszkańców, redukuje stres i napięcia
nerwowe, daje odprężenie, stwarza okazję do ekspozycji i popularyzacji zasobów
regionalnych;
·
kulturowe – park osiedlowy umożliwiać
może poznawanie praw przyrody oraz daje okazję do poznania ciekawych roślin i
zwierząt, możliwość organizacji zabaw na wolnym powietrzu, festynów, koncertów,
lokalnych uroczystości i wydarzeń;
·
techniczne i gospodarcze – park ma wpływ
na ograniczenie rozszerzania się pożaru, stanowi przestrzeń pod media.
Tab. 1. Korzyści i elementy
niekorzystne parków osiedlowych, A. Zachariasz 2006.
Korzyści jakie dają parki osiedlowe:
|
Elementy niekorzystne:
|
· są
elementem odróżniającym poszczególne osiedla poprzez swoją specyfikę
· powodują
wzrost atrakcyjności miejsca
· dobrze
zaplanowane stanowią miejsce rekreacji odpowiadające potrzebom mieszkańców
· stanowią
miejsce spotkań i integracji mieszkańców
· polepszają
jakość krajobrazową osiedla
· wspólne
działania sprzyjają nawiązywaniu więzi społecznych
|
· zaniedbane
tworzą niekorzystny wizerunek miejsca
· źle
zaprojektowane powodują konflikty pomiędzy różnymi użytkownikami
· często
brak dostępności dla osób niepełnosprawnych, np. nieprzejezdne ścieżki, brak
placu zabaw, schody bez ramp
|
Roślinność, która
występuje na obszarach zabudowanych, można przypisać do kilku grup rodzajowych,
tj. roślinność pionowa zwarta, punktowa pionowa, punktowo-powierzchniowa i
powierzchniowa [M. Bartnicka, I. Ullman 2009]. Każda z podanych grup ma wpływ
na odbieranie całego obszaru parku przez mieszkańców [W. Celadyn 1992].
Zieleń na otwartych placach doceniana jest szczególnie w upalne dni, gdyż
obniża ona temperaturę i zwiększa wilgotność powietrza. Chroni mieszkańców
osiedla przed przegrzaniem, tworząc „zielone ściany”. W upalne dni, tereny z
wyższą roślinnością chętnie zajmowane są przez użytkowników parku [E.
Czekiel-Świtalska 2010]. Wszystkie rośliny wydzielają potrzebny do oddychania
tlen, a pochłaniają dwutlenek węgla, czyniąc powietrze zdrowszym. Rośliny
wpływają korzystnie na nastrój i samopoczucie mieszkańców, działają
uspokajająco i odprężająco na psychikę człowieka [K. Piątkowska in.].
Działanie zieleni na
terenach zurbanizowanych jest widoczne i odczuwalne. Grupa zieleni łagodzi
skoki temperatury dzięki zwiększonej wilgotności powietrza wskutek parowania
liści. Drzewa i krzewy działają hamująco na ruchy powietrza i zwalniają wiatr
oraz kurz, a „ściana” tworzona przez wyższą roślinność ma szczególne znaczenie,
gdyż obniża natężenie hałasu.
Rozchodzenie się
dźwięku na otwartych przestrzeniach zależy głównie od jego źródła (odległość
danego obszaru od źródła hałasu), warunków atmosferycznych (zmiany wilgoci w powietrzu, mgła, prędkość wiatru), ukształtowania terenu oraz od elementów
architektonicznych znajdujących się na terenie parku (zieleń wysoka i niska,
budynki) [S. Czarnecki, E. Sławińska 1984]
Krzewy, jako rośliny
niższe, odpowiadają za strefę przyziemną, a ich działanie jest porównywalne jak w przypadku drzew. Trawniki natomiast, stanowią płaszczyznę, z których nie unosi się kurz, działają regulująco na temperaturę otoczenia,
ponieważ nagrzewają się znacznie mniej niż odsłonięty grunt, asfalt czy bruk.
Trawniki przyczyniają się też do zwiększenia wilgotności powietrza [K.
Piątkowska i in. 1976].
Funkcje ekologiczne
zieleni osiedlowej pełnią podstawową rolę w kształtowaniu stanu i jakości
środowiska. Zdolność przeprowadzania wymiany gazowej, modyfikację warunków
klimatycznych oraz kształtowanie stosunków biocenotycznych i wpływ na stosunki
wodne w glebie, to główne role pełnione przez zielone tereny osiedlowe.
Tereny zieleni
osiedlowej zawierają dużo wilgoci w porównaniu do gęstej zabudowy miejskiej.
Przebieg poziomu wilgotności powietrza zależy od temperatury, a wraz z jej
wzrostem ta wilgotność się obniża. Parki, jako otwarte przestrzenie, głównie w
okresie wegetacyjnym, kumulują dużą ilość pary wodnej. Porównując, obszary
centrum miasta są ubogie w wodę, która po opadach atmosferycznych w większości spływa do
kanalizacji. Dlatego też wilgotność powietrza w parkach w ciągu doby, zarówno w
zimie i w lecie, jest wyższa niż poza nimi – w porze chłodnej o 3-8%, natomiast w porze ciepłej
o 5-20% [M. Kopacz-Lembowicz i in. 1984].
Produkcja tlenu jest
jedną z najważniejszych funkcji biologicznych parków w środowisku miejskim. Drzewa ograniczają i regulują zawartość dwutlenku węgla w atmosferze, absorbują go w trakcie przebiegu procesu fotosyntezy oraz łagodzą
skutki wysp ciepła występujących na terenach miejskich. Modyfikacja stosunków
termicznych wiąże się przede wszystkim ze zróżnicowanym charakterem
pochłaniania i akumulacji ciepła w ciągu dnia oraz oddawania ciepła w porze
nocnej przez powierzchnie zabudowane i tereny zielone. W porze wieczornej, po
zachodzie słońca różnice temperatury między miastem, a przedmieściami wynoszą od 5°C do ponad 10°C [H. B. Szczepanowska 2001]. Istotą parków osiedlowych jest więc, szybsze
nagrzewanie dzienne i silniejsze wychładzanie nocne w porównaniu do gęstej
zabudowy śródmiejskiej [M. Kopacz-Lembowicz i in. 1984].
Zieleń osiedlowa, bez
wątpienia, upiększa monotonne osiedla wielorodzinne. Roślinność lokalna jest
naturalnym łącznikiem między miastem a otaczającym go krajobrazem. Zieleń łagodzi i ozdabia monotonną strukturę miejskiego
krajobrazu, kreuje wnętrza ogrodowe i oddziela od przestrzeni mieszkalnych [M.
Kosmala 2005].
 |
Źródło: www.inspiracje.com.pl |
 |
Źródło: www.radomnews.pl |
Autor: mgr inż. arch. kraj. Urszula Żakiewicz
Opracowanie - fragment pracy magisterskiej
Bibliografia:
Asani A., Miejsce i znaczenie terenów zieleni miejskiej, Oficyna Wydawnicza Uniwerystetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2007
Bartnicka M., Ullman I., Wykorzystać wszystkie atuty zieleni, „Architecturae et Artibus”, nr 2, vol. 1, Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej, Białystok 2009.
Bieske-Matejak A., Architektura parkowa jako element kulturotwórczy miasta, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków 2008.
Celadyn W., Architektura a systemy roślinne. Studium relacji między elementami architektonicznymi a roślinnymi, Monografia 134, Politechnika Krakowska, Kraków 1992.
Czarnecki S., Sławińska E., Badanie wpływu zieleni na zmniejszenie hałasu w aglomeracjach miejskich, Praca zbiorowa pod redakcją Haliny Barbary Szczepanowskiej - Wpływ zieleni na kształtowanie środowiska miejskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984.
Czekiel-Świtalska E., Przestrzeń przydomowa jako czynnik integracji mieszkańców, "Przestrzeń i forma" nr 2, Wydawnictwo Hogben, Szczecin 2005.
Dąbrowska-Milewska G., Standardy urbanistyczne dla terenów mieszkaniowych - wybrane zagadnienia, "Architecturae et Artibus", nr 3, vol. 2, Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej, Białystok 2010.
Kopacz-Lembowicz M., Kossowska-Cezak U., Martyn D., Olszewski K., 1984, Meteorologia i klimatologia. Pomiary – obserwacje - opracowania, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2000.
Kosmala M., Po co ludziom drzewa, czyli o roli i znaczeniu drzew w życiu człowieka, Zieleń miejska, naturalne bogactwo miasta, zasady gospodarowania i ochrona, publikacje pod redakcją Elżbiety Oleksiejuk i Jerzego Piotrowiaka, Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych, Toruń 2005.
Lorens P., Martyniuk-Pęczek J., Problemy kształtowania przestrzeni publicznych, Wydawnictwo Urbanista, Gdańsk 2010.
Oleksiejuk E., Rola i funkcje zieleni w mieście, Zieleń miejska, naturalne bogactwo miasta, zasady gospodarowania i ochrona, publikacje pod redakcją Elżbiety Oleksiejuk i Jerzego Piotrowiaka, Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych, Toruń 2005.
Piątkowska K., Scholtz A., Wirszyłło R., Rekreacja w osiedlu, Zakład Wydawnictw CRS, Warszawa 1976.
Pokorski J., Siwiec A., Kształtowanie terenów zieleni, wydawnictwo WSiP, Warszawa 1998
Solarek K., Zieleń w przestrzeni publicznej miast: funkcja - kreacja - identyfikacja, Materiały konferencyjne pod redakcją Elżbiety Oleksiejuk i Alicji Jankowskiej, Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych, Toruń 2009.
Startek L., Mynett K., Rośliny ozdobne, wydawnictwo Hortpress sp. Z o.o., Warszawa 2003.
Szczepanowska H. B, Drzewa w mieście, Hortpress Sp. z o.o, Warszawa 2001.
Szumacher I., Funkcje ekologiczne parków miejskich, Prace i Studia Geograficzne tom. 36, Warszawa 2005.
Zachariasz A., Zieleń jako współczesny czynnik miastotwórczy ze szczególnym uwzględnieniem roli parków publicznych, Politechnika Krakowska, Kraków 2006.